Разговор со проф. д-р Гордана Вренцоска: Македонската традиција треба да оживее во современиот дизај

„Со концептите на креативните индустрии денес се отвораат можности за симбиотички поврзувања на различни креативни области. Народното творештво е голем извор и ресурс, ако се разбере и примени на вистинскиот начин. Сè тоа оди во насока на поголема свесност за културниот и националниот идентитет, националното брендирање, зајакнување на културните вредности и создавање економски предности за поголема конкурентност во глобализираниот свет“, вели македонската уметница, дизајнер и професор Гордана Вренцоска, автор на книгата „Македонскиот визуелен идентитет: дизајнот како можност за еволуција на традициите од визуелното културно наследство“ во издание на Арс Ламина

Даниела Трајковска

Деновиве беше промовирана Вашата книга за дизајнот и македонскиот визуелен идентитет. Колку дизајнот, всушност, придонесува за еволуција на традициите од визуелното културно наследство и зошто сметавте дека токму на оваа тема треба повеќе да се проговори?

Дизајнот во суштина има интердисциплинарна и поврзувачка природа, тој е механизам за креативно решавање проблеми и изнаоѓање практични решенија, за придвижување на нештата кон подобра, пофункционална и поестетска состојба. Дизајнерските приоди и процеси, како и специфичните методологии, овозможуваат пренесување на визуелните традиции во системите на визуелната комуникација, поточно на визуелните идентитети, како облеката и украсувањето, хералдиката и инсигниите, знаковните системи, производите, брендовите и корпоративните идентитети. Сметам дека Македонија има неверојатно културно наследство, кое станува загрозено во напливот на различните „странски“ влијанија, култури и концепти на живеење. „Бомбардирани“ сме од глобални брендови, имаме тенденција сè што е туѓо да ни е „послатко“ и повеќе да го цениме. Тоа оди длабоко до некое колективно чувство на инфериорност, кое треба да го искорениме. Ако го засакаме своето културно наследство, ќе се засакаме и себеси.

На кој начин дизајнот ја отсликува културата, традицијата и идентитетот на еден народ?

Пред повеќе години, кога учествував во подготовките за првата кампања „Made in Macedonia” – купувајте македонски производи, предложив еден слоган кој беше дел од рекламите во печатените медиуми: „Традицијата нè води напред“. И денес верувам во таа идеја. Во Франција, техниките на рачно везење се изучуваат на врвните факултети за моден дизајн и се неодминлив елемент од високата мода и луксузната облека кои се важен извозен француски производ. На тој начин традицијата станува дел од дизајнот, дизајнот станува дел од културата, а таа придонесува за формирањето на идентитетот на таа земја и тој народ.

Сметате ли дека дизајнерските решенија, кои во себе го содржат тој македонски генетски код, се препознатливи во светот и што треба да се направи тој да стане повидлив во светски рамки?

Во денешно време на брза размена на информации и повеќе глобални комуникации, тешко е да се направи некоја посебна дистинкција во современиот дизајн бидејќи влијанијата се шират многу брзо. Но, токму специфичните традиции во одредени земји кои се негувале пред дигиталната ера придонеле тие и денес да бидат препознатливи во светот на дизајнот, на пример: француска мода, скандинавски дизајн, швајцарски графички дизајн и други. Се етаблирале и како стилови во дизајнот, кои се применуваат насекаде. Затоа, и ние можеме да извлечеме одредени кодови кои се карактеристични за нас и да ги примениме во современиот дизајн.

Дали би можеле да бидеме конкурентни на пазарот со дизајнот инспириран од македонското народно творештво?

Со концептите на креативните индустрии денес се отвораат можности за симбиотички поврзувања на различни креативни области: од занаети, културно наследство, визуелни уметности, дизајн, преку дигитални технологии и медиуми, па сè до адвертајзинг и туризам. Народното творештво е голем извор и ресурс, ако се разбере и примени на вистинскиот начин. Сè тоа оди во насока на поголема свесност за културниот и националниот идентитет, националното брендирање, зајакнување на културните вредности и создавање економски предности за поголема конкурентност во глобализираниот свет. Во мојот труд давам неколку примери како тоа може успешно да се реализира.

Колку народната култура и фолклорот опстојуваат во овие современи услови и време на глобализација и интернетот и колку е важно да ги сочуваме од исчезнување?

Така и тргнав во работата на овој труд, со желбата да се „оживее“ умешноста, вештината и знаењето вткаено во македонските традиции. Сведоци сме на губењето на локалните традиции насекаде во светот, во еден процес на унификација кој се наметнува од големите корпорации. Сите зборуваме англиски јазик, сите користиме иста технологија, исти социјални мрежи, носиме иста брендирана облека. Но, колку остануваме посебни, уникатни и автентични? Времето секако ќе покаже. Интересно е што познати светски уметници и дизајнери преку својата работа алармираат за овие појави, и јас во книгата споменувам некои од нивните залагања. На пример азербејџанскиот уметник Фаиг Ахмед, кој како мотив во својата уметност го користи традиционалниот килим, преку пикселизација или разлевање на шарите од килимот укажува на процесите на доминација на унифицираните технологии и влевање на локалните културни вредности во океанот на глобализацијата.

Со оглед дека книгата е богата со илустрации дали може да се очекува тие да бидат претставени и во вид на изложба?

Бидејќи се работи за визуелна тема, потребно беше и соодветно да се илустрира содржината на трудот. Значаен дел од овие илустрации прикажуваат дела и дизајнерски решенија кои веќе биле дел од различни изложби и презентации. Она што јас би сакала да го поттикнам со илустрациите е да покажам што сè е можно во рамки на оваа тематика, па во едукативна смисла да ги мотивирам помладите генерации дизајнери да создаваат нови дела.

Според Вас, колку македонската жена денес во својот моден стил ги вклучува елементите од народното творештво и воопшто колку македонските дизајнери ги нудат таквите модни парчиња на пазарот?

Многу малку нашата денешна урбана жена вклучува такви елементи во својата облека, а и дизајнерите не толку често посегнуваат по традицијата, барем не во некоја секојдневна практика. Како за илустрација, препознатливите елементи на македонската традиционална носија многу малку ги гледаме интегрирани во современото облекување. Само за пример, украинската везена женска кошула од народната носија, наречена „вишиванка“, пред неколку години стана вистински моден хит во светските центри на модата. Дизајнерите ја пласираа како елемент во боемскиот стил на облекување и беше одлично прифатена од модните следбеници. Ние на Факултетот за арт и дизајн при Европскиот универзитет (каде што Вренцоска во моментов работи како редовен професор по визуелна уметност и дизајн и ја извршува и функцијата декан), имавме повеќе активности и проекти, преку кои се обидовме да ги запознаеме студентите со особеностите на народното творештво, и да ги отвориме кон истражување на можностите на културното наследство. Впрочем и проектот „Модата и културното наследство“ од 2015 година, како еден од тие проекти, е вклучен во содржината на оваа книга.